تاریخچه فندک

امروز وقتی صحبت از تاریخچه فندک میشود اولین نامی که در ذهن ما می نشیند نام “زیپو” است. یکی از قدیمیترین کمپانیهایی که در زمینه فندک فعالیت میکند و درسال 1932 شروع به فعالیت کرده.فندکی که در باد خاموش نمیشود و همچنان از بنزین استفاده میکند.اما قبل از زیپو ما با چه چیزی روبرو هستیم در صنعت فندک؟ باید گفت که بیش از 100 سال قبل از زیپو، اولین تلاشهای بشر آغاز شده بود برای کنترل آتش. امروزه در اختیار داشتن آتش جزو بدیهی ترین دانشها در دست بشر است.

اولین فندک تاریخ

تا قبل از 1823هنوز هیچ دستگاهی که بتوان با آن آتش درست کرد وجود نداشت. در همه جای دنیا مردم با شیوه های سنتی تولید آتش میکردند که این کار زمان زیادی را به خود اختصاص میداد. باید گفت که اولین فندک زاده انقلاب صنعتی بود.تمامی تلاشها در این زمینه نافرجام مانده بود تا در سال 1823 شیمیدان آلمانی “یوهان دوبراینر” موفق شد یک آتش زنه اختراع کند که تولید حرارت میکرد. این اختراع بسیار خطرناک و غیر ایمن بود.حرارتی که تولید میشد، حاصل واکنشهای شیمیایی بود که در یک ظرف شیشه ای انجام میشد و هیدروژن آزاد میکرد و بعد در اثر برخورد به اسفنج پلاتینیوم و اکسیژن هوا یک شعله خفیف ایجاد میکرد.  کاملا واضح است که این محصول یک فندک کاربردی و قابل حمل نبوده و بیشتر یک مدل رومیزی و مخصوص استفاده در خانه ها و آزمایشگاهها و کارگاه ها بوده. با این وجود این محصول  با نام “لامپ دوبراینر” مراحل صنعتی شدن خودش را طی کرد و در دهه 1820 توانست بیش از یک میلیون محصول خود را به فروش برساند.که این خود نشان دهنده نیاز مبرم بشر بوده به تولید آتش، در زمان انقلاب صنعتی. اما کار به همین جا ختم نشد.این محصول تا سال 1880 همچنان به تولید خودش ادامه داد. فقط سه سال بعد از این اختراع بود که اولین کبریت اختراع شد و در سال های بعد کبریتهای بی خطر  کل بازار را در دست داشتند.

در اینجا میشود به این سوال قدیمی جواب داد که آیا اختراع فندک قبل از کبریت بوده؟

جواب را میتوان به این شکل داد :اگر یک اختراع زمخت و بزرگ و شیشه ای که در جیب جا نمی شد را یک فندک بدانیم، در این صورت باید بگوییم بله، فندکها قبل از کبریت اختراع شدند.

فندکهای چخماقی

اما با جهش دوران صنعتی در قرن بیستم فندکها نیز تغییر شکل دادند و تبدیل به اشیایی شدند قابل حمل و کاربردی.اینبار هم دست یک شیمیدان در کار بود. “کارل اوئر فون ولسباخ” اتریشی در اوایل سالهای 1900 میلادی از طریق گسترش دادن دانش در زمینه سنگهای چخماق و استفاده از سوختی مبتنی بر نفت توانست انقلابی در زمینه تولید فندک ایجاد کند که تا همین امروز هم ادامه دارد. فندکهای ابتدایی که در دهه های آغازین تولید میشدند به دو صورت جیبی و رومیزی عرضه میشدند.فندکهای رومیزی جثه ای بزرگتر داشتند و برای استفاده در خانه ها در نظر گرفته شده بودند.کمپانیهای بسیاری تولید فندک چخماقی را آغاز کردند.فندکهای چخماقی که امروزه با قیمتهای بسیار بالا بین کلکسیونر های فندک مبادله می شوند. بیشتر این محصولات بین سالهای 1900 تا 1930  در اروپا، جایی که اولین فندک ساخته شده بود و پیشرفت کرده بود تولید می شدند.

اما اتفاق دیگری هم در حال وقوع بود. در دهه 1930 فندکها و سیگارها جزئی از فرهنگ پاپیولار آمریکا شده بودند و در سینماها و مجلات به عنوان کالایی لوکس عرضه میشدند.برندهایی مانند “رانسون” و “کالیبری” با دیزاینهایی خیره کننده و “زیپو” تولید کننده اولین فندکی که در باد خاموش نمیشد، آتش بازار فندک را در آمریکا داغ میکردند. علاوه بر این فندکهای گازی هم در راه بودند.در این میان جنگ جهانی دوم آخرین ضربه بود بر پیکر صنعت و اقتصاد اروپا تا بازار فندک از اروپا به آمریکا منتقل شود.

فندکهای گازی

نمیتوان از تاریخچه فندک گفت و فندکهای گازی را نادیده گرفت. در دهه 30 همیشه این ایده وجود داشت که چه چیزی میتواند جایگزین سوخت نفتی فندکها شود. در این سالها تلاشهایی انجام شد. از آن جمله میشود به فندک الکتریکی “اِی ال لایتر” اشاره کرد که سال 1935 در شیکاگو تولید شد. فندکهای برقی به همراه یک بسته سیگار عرضه میشدند. اما با اقبال مواجه نبودند و کم کم جای خود را به فندکهای “برقی حرارتی” دادند و در ماشینها استفاده شدند. استفاده از بنزین همچنان مرسوم بود تا در سال 1950 و چند سال پس از جنگ جهانی دوم، خانواده “کورچا” صاحب کمپانی “فلامینیر”، برای اولین بار فندکی را تحت نام “کریلیون” با گاز بوتان پر کردند. فندکی که کمی بعدتر تحت لیسانس شرکت “پن پارکر” که تولید خودکار و نوشت افزار انجام میداد با نام “پارکر فلامینیر” عرضه شد.

کریلیون به دلیل استفاده از گاز بوتان فندک سبکتری بود و در مقایسه با فندکهای نفتی و بنزین، عاری از بوی نفت بود. علاوه بر این، شرکت سازنده در فندکهای گازی، دو تانکر تعبیه کرده بود که مشتریان در صورت تمام شدن گاز می توانستند تانکرهای جایگزین گاز برای فندک تهیه کنند.

این چرخش بزرگ در سوختهای فندکها باعث شد که کمپانی های ساخت فندک یک به یک محصولات خود را از نفتی به گازی تغییر بدهند. از آن جمله میتوان به کمپانی بزرگ رانسون  اشاره کرد. اتفاقی که برای فندک زیپو نیفتاد و تا امروز فندکهای خود را به صورت بنزینی عرضه میکند. هر چند زیپو برای عقب نماندن از قافله فروش، دست به تولید فندک های گازی به صورت محدود زد و امروز هم میتوان آنها را خریداری کرد.

اما اتفاق بزرگ دیگری هم در راه بود. با شروع دهه هفتاد ماشین اقتصادی چین تازه روشن شده بود. اجناس ارزان قیمت که به بهای استفاده از کارگر ارزان حاصل شده بود، زنگ خطر را برای تولید کنندگان غربی به صدا درآورده بود. پس یک شرکت فرانسوی به نام” سِمِک”، دست به تولید اولین فندک گازی یکبار مصرف زد. فندکهایی ارزان قیمت و پلاستیکی که در 1970 با نام “کریکت”؛ به معنای جیرجیرک روانه بازارها شدند. صدای این جیرجیرکها تا حدودی کر کننده بود. صدا آنقدری بلند بود تا شرکت “ژیلت” در آمریکا در 1972 امتیاز تولید فندکهای یکبار مصرف جیرجیرک را به دست گیرد و بازار آمریکا را با یک شوک روبرو کند. نسل جدید فندکها با قیمت پایین و مطابق با مصرف گرایی آمریکایی در راه بودند. فندکهای “بیک” در 1973 زیر شعار “سبکتر و ارزانتر” در مقایسه با فندکهای ژیلت به بازار آمدند و فروش خوبی را به خود اختصاص دادند. در همین سالهاست که “کلیپر” که یک کمپانی تقریبا قدیمی در تولید فندک بود، تولدی دوباره کرد و فندکهای پلاستیکی خود را عرضه کرد. کلیپر تا امروز هم با همان دیزاین و البته سطح خوبی از کیفیت ادامه میدهد. تا جایی که رکورد تولید 450 میلیون فندک در سال را دارد.

فندکهای پیزو الکتریک

تمامیه فندکهایی که تا اینجا نام بردیم توسط سنگ چخماق تولید جرقه میکردند. اما امروزه از تکنولوژی “پیزو الکتریک” به شکل گسترده ای برای تولید جرقه در فندکهای یکبار مصرف استفاده میشود.دانشی که متعلق به یک شرکت ژاپنی بود که در سال 1965 به آن دست یافت.

آینده صنعت فندک

با ورود فندکهای پلاستیکی به بازار و استفاده از سوخت گاز به جای بنزین، فندکها از کالایی لوکس به یک جنس مصرفی تنزل پیدا کردند. این اتفاق برای اکثر اجناس مورد نیاز بشر افتاد از اواسط دهه 1970. امروزه اجناس پلاستیکی به عنوان پر فروش ترین و عامه پسند ترین اجناس در بازارها معامله میشوند. برندهایی مانند زیپو توانستند از این توفان که در بازار اجناس لوکس اتفاق افتاده بود جان سالم به در برند. اما کمپانی بزرگ و با قدمت رانسون در فوریه 2010 بخش بزرگی از سرمایه های خود در کانادا، آمریکا و مکزیک را به زیپو واگذار کرد، ولی همچنان به تولید محصولات خود ادامه میدهد.  زیپو امروز به عنوان یک فندک کلاسیک هواخواهان و دنبال کنندگان خود را دارد. هیچ کلکسیونری نیست که مجموعه ای از فندکهای زیپو را در مجموعه خود نداشته باشد. و فندک رانسون هم، همچنان به تولیدات کلاسیک خود ادامه میدهد. فندکهایی که سنگین وزنند و وقتی روشن میشوند مانند شلیک یک توپ در دستان شما عمل میکنند. شاید بتوان گفت که دنیای فندکها چیزی بیشتر از این برای عرضه به ما ندارند. باید منتظر ماند تا منابع فسیلی زمین تمام شود؛ میتوان حدس زد که  آن روز فندکهای الکتریکی  یا حتی فندکهایی با سوخت سبز! بازارها را در تملک خود بگیرند.